Bijeenkomsten en dagprogramma's

De onderdelen van de cursus Kopstukken heb ik al verschillende malen ook als afzonderlijke lezing gegeven. Een lezing is voor mij altijd een combinatie met discussie, dus nooit eenrichtingsverkeer, vandaar dat ik spreek over bijeenkomsten.  Behalve de onderdelen van de Kopstukken heb ik ook bijeenkomsten gehouden over het onderwerp autonomie en heb ik bezinningsbijeenkomsten gehouden over omgaan met jezelf, met anderen en met de wereld om je heen.

Ik heb daarnaast een aantal combinaties van lezingen, die als dagprogramma aangeboden kunnen worden. Een combinatieprogramma is interessant om vanuit contrasten en tegenstellingen het humanistische gedachtengoed te verdiepen. Ik heb dit inmiddels gedaan voor de afdeling HV in Goes en de Jonge Humanisten in Groningen.

1. Tussen Socrates en Boeddha: de collectieve bewustzijnssprong van de mens

In de periode 700- 400 voor Christus stonden op verschillende plaatsen in de wereld geestelijk leiders op, die de mensheid aanspoorden tot zelf nadenken over zijn plaats in het universum. In Griekenland waren dat de filosofen met Socrates als bekendste voorbeeld, in India Siddharta Gautama, beter bekend als de Boeddha, in China Confucius, Mencius en Laotse en in Israël de profeten. Dit bijna gelijktijdig optreden is te toevallig om er niet een diepere oorzaak achter te zoeken. Vandaar dat de Duitse filosoof Karl Jaspers deze tijd als de ‘Achsenzeit’ heeft bestempeld, waarin de mensheid evolutionair gezien een bewustzijnssprong maakte en zich bewust werd van zijn unieke plaats in de kosmos. 

Aan de hand van de twee grote denkers Socrates en Boeddha, die aan de basis staan van respectievelijk de westerse filosofie en de oosterse spiritualiteit wordt gezocht naar verschillen en overeenkomsten tussen deze twee vormen van ‘verlichting’. In het ochtendgedeelte staan we stil bij Socrates en de Griekse filosofie, in het middaggedeelte bij Boeddha en het boeddhisme. Ten slotte zoeken we de overeenkomsten en verschillen.

2. Het Renaissancehumanisme

Vanaf de 14e eeuw voltrekt zich eerst in Noord-Italië, later in heel Europa, de geestelijke beweging van de Renaissance. Hierbij werden de klassieke beschavingen opnieuw bestudeerd en ontstonden nieuwe kunstvormen en uitingen. Vooral echter werd de Renaissance gekenmerkt door een hernieuwd menselijk zelfbewustzijn en een geloof in de vermogens en ontwikkelingsmogelijkheden van de mens. Dit leidde tot een stevige impuls in onderwijs en studie, de studia humanitatis, vooral gericht op juist leren spreken en schrijven en op persoonlijke ontwikkeling en moraal. Vandaar dat men geleerde mensen betitelde als ‘humanisten’. Eén van de bekendste Renaissancehumanist was Erasmus en de plaats bij uitstek waar de Renaissancevorming plaatsvond was de Latijnse School.

In het programma maken we in de ochtend een stadswandeling langs plaatsen van herinnering uit de Renaissancetijd en in de middag staat Erasmus en zijn humanisme centraal.

N.b. dit programma veronderstelt een stad die ook in de 16e eeuw al een stad was zoals Groningen, Leeuwarden, Middelburg of Maastricht.

3. De Verlichting

De 18e eeuw staat bekend als het tijdperk van de Verlichting, de geestelijke stroming waarin rede en wetenschap de plaats innemen van Bijbel en godsdienst als het gaat om het zoeken van antwoorden op de basale menselijke vragen omtrent de werkelijkheid en het leven op aarde. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de zogenaamde radicale verlichting, die geen enkele ruimte meer liet voor God of godsdienst en de gematigde verlichting, die daar wel enige ruimte voor liet. Spinoza en Voltaire zijn wellicht de bekendste denkers van deze twee vormen van de verlichting.

In het ochtendgedeelte wordt aandacht gegeven aan Spinoza en zijn radicale ideeën en in de middag aan Voltaire en zijn betekenis.

4. Tussen zelf denken en samen leven: Nietzsche en Arendt

Het motto van het Humanistisch Verbond is zelf denken, samen leven. Maar… gaan die twee wel samen? Als je (te) kritisch nadenkt, kom je soms tegenover je eigen groep te staan. Andersom, om de lieve vrede te bewaren, zeggen mensen soms niet wat ze vinden. Juist in onze tijd merken we dat ongeremde vrijheid van meningsuiting leidt tot sociale spanningen. Waar ligt het evenwicht? Is dat er wel?

De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche stelde dat sociaal conformisme onverenigbaar is met authentiek zelf leven en denken en trok zichzelf letterlijk terug uit de samenleving om beter te kunnen nadenken. Ruim vijftig jaar na zijn dood trok zijn landgenote Hannah Arendt een heel andere conclusie: nadenken is volgens haar een ‘innerlijke dialoog’ die je alleen kunt aanleren door contact en samenleven met anderen om zodoende steeds ruimere perspectieven te krijgen.

In het ochtendgedeelte gaan we in op leven en denken van Nietzsche en in het middaggedeelte op dat van Hannah Arendt.  Aansluitend onderzoeken we waar de synergie tussen zelf denken en samen leven begint en waar het wringt.

Voorwaarden

De kosten van bijeenkomst bedragen 150 euro per bijeenkomst. De kosten van een dagprogramma bedragen 330 euro